Bento

De mens is slechts een gevolg en een oorzaak in de loop van de natuur. Dit is een vrije interpretatie uit het gedachtegoed van een van de grote Nederlandse vrijdenkers. Baruch Spinoza (1632-1677), gewaardeerd lenzenslijper voor de kost, stamt uit een Sefardisch-Joodse familie dat het Iberisch schiereiland verruilde voor tolerant Amsterdam. Hij keerde zich af van de algemeen geldende overtuiging dat een allesoverheersende macht de mens had aangesteld als hoeder van de aarde. Onder invloed van Descartes werd hij een adept van de rede: alles in, op en rond de aarde kan worden verklaard met behulp van natuurwetenschappelijk onderzoek, zoals door Spinoza’s geniale tijdgenoot Christiaan Huygens werd gedaan, en gezond verstand. Spinoza leerde daarvoor Latijn. Het ontkennen van een alles bepalende god kwam hem op verbanning uit de Joodse gemeenschap te staan. Blijkens zijn levensmotto, “Caute” (behoedzaam), moest hij voortdurend voorzichtig zijn in de door godsdiensttwisten verscheurde Republiek. Als aanhanger van het vrije denken, was Spinoza republikein en een tegenstander van de terugkeer van de Oranjes als stadhouder. Zijn denkbeelden zijn terug te vinden in de basisdocumenten van de grootste liberale democratie ter wereld: de Verenigde Staten. De basisvraag van zijn filosofie lijkt eenvoudig geformuleerd: hoe kan een mens gelukkig worden? Gekoppeld aan het inzicht dat de mens, als onderdeel van een werkelijkheid die niet emotioneel maar rationeel begrepen moet worden, geen vrije wil heeft, maakt dat een even uitdagende als diepzinnige vraag, vergelijkbaar met de laatste zin in zijn werk “Ethica”: “Het voortreffelijke is even moeilijk als zeldzaam”.

Naar het Paneel van Inspiratie op www.robertbeernink.nl.