Incasseren, een moreel dilemma

Daar sta je dan. Met je diploma “Rechtenstudie” op zak.Wat nu? Je ziet beelden voor je van Hollywoodfilms, waarin sluwe strafpleiters in maatpak van Italiaanse schnitt hun criminele cliëntèle keer op keer uit de cel houden onderwijl hun Zwitserse bankrekening spekkend. En sporadisch, als niemand meekijkt, draai je een film waarin een idealistische rechtenstudent er vanuit een soort principe voor heeft gekozen om voor het O.M.te werken om de criminelen achter slot en grendel te zetten. Een heel soms zie je iemand die voor nog een lagere positie op de juridische foodchain-ladder heeft gekozen en als pro-deo advocaat de rechten van onschuldigen probeert te waarborgen. Voor een verwaarloosbaar salaris. Dat zijn de “good guys”. Laag qua juridisch prestige en banksaldo, maar hoog qua moraal.

In Nederland lijkt de kloof tussen de juridische elite en de onderkant van de rechtspiramide niet zo groot. De advocatuur is hier niet zo glamoreus als aan de overkant van de plas en de beloning is – weliswaar vele malen modaal – lang niet zo exorbitant als aldaar. En bovendien, de meeste juristen tref je niet aan in de advocatuur, maar veel meer in het bedrijfsleven of bij de rijksoverheid. Werkzaam op de juridische afdeling. Een gewone goedbetaalde baan. Van zware morele keuzes lijkt in ons polderparadijs nauwelijks sprake.

Veel juristen vinden tegenwoordig emplooi in de incasso-branche. Een van de weinige bedrijfssectoren die de laatste jaren een gestage – om niet te zeggen stormachtige – groei heeft doorgemaakt. De branche kent zo’n hoge groei, omdat steeds minder schuldenaren in staat blijken om hun schulden te voldoen. Het zijn zware economische tijden. Het inschakelen van een incasso-bureau of een deurwaarder lijkt een effectieve manier om schuldenaren te stimuleren hun rekeningen alsnog te betalen. Deze rekeningen worden dan overigens opgehoogd met de kosten, die met deze extra dienstverlening gemoeid zijn.

De grootste opdrachtgever van de incasso-branche blijkt de overheid, met name de belastingdienst. Maar ook zorgverzekeraars, wooncorporaties en energiebedrijven zijn voorname afnemers van de incasso-diensten. Valt het u op dat de diensten die deze bedrijven en instanties leveren alle betrekking hebben op zogenaamde basisbehoeften. Basisbehoeften zoals een dak boven je hoofd, gezondheid en energie. Het zijn de behoeften die je als solidaire samenleving aan al je leden zou toewensen.

En wat doe je als solidaire samenleving als je constateert dat een groeiend aantal burgers niet meer in staat lijkt om aan haar verplichtingen te voldoen? Probeer je een oplossing te bedenken voor de schuldenaren? Of help je een nieuwe bedrijfstak in het zadel, die zeer winstgevend blijkt te zijn, en dat die winst ook nog eens verdiend wordt aan die mensen, die hun rekeningen al niet eens konden betalen? Kennelijk vind onze samenleving dit laatste.

De belastingdienst als grote opdrachtgever van de incasso-branche zie ik als een wrange paradox. Belastingen zijn toch immers in het leven geroepen om de samenleving basisvoorzieningen te kunnen leveren en deze voorzieningen “gelijkelijk” over haar leden te verdelen. Bovendien geldt in ons belastingstelsel het draagkrachtbeginsel: de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. En de minder draagkrachtigen worden ontzien. Zou je denken.

Het lijkt er in mijn beleving sterk op, dat de belastingdienst met het gebruikmaken van incassodiensten juist “sterke schouders” inzet en zo nog sterker maakt, om de minder draagkrachtigen nog meer op kosten te jagen – en zo nog zwakker maakt. En dat terwijl het de samenleving (lees: de belastingdienst) op deze manier per saldo alleen maar meer kost om de toenemende armoede te bestrijden. Begrijpt u er nog iets van?

Over het menselijk leed dat door deze harde onpersoonlijke wijze van betalingsachterstanden incasseren heb ik het nog niet eens gehad. Hoe zou u zich voelen u als u de eindjes eigenlijk niet meer aan elkaar kunt knopen en daar bovenop ook nog eens door je eigen samenleving wordt geconfronteerd wordt met torenhoge incassokosten, dwangbevelen, rechtzaken en het vooruitzicht op volledige financiële ineenstorting?

Geachte aspirant jurist in uw proeftijd bij een gerenommeerd incassobureau, hoe zou u zich voelen in zo’n situatie? Kunt u het met uw geweten rijmen als u zich realiseert dat u uw goedbelegde boterham verdient over de ruggen van degenen die het sowieso al een stuk minder hebben getroffen?

Is er in Nederland misschien tóch wel sprake van een moreel dilemma voor de jonge rechtsgeleerde? Of is hier zelfs sprake van een dilemma dat het speelveld van de juridische wereld overstijgt? Gaat dit dilemma eigenlijk niet ons allen aan? Is het niet zo dat iedereen die niet ageert tegen deze gang van zaken mede-verantwoordelijk is voor de inhumane situaties die door deze handelwijze ontstaan? Wordt het niet eens tijd dat iedereen zijn persoonlijke verantwoordelijkheid neemt en zich uitspreekt tegen deze onmenselijke praktijken?