Nice, 14 juli 2016: Overwegingen bij de opsporing

Meteen na de aanslag in Nice werd het moslimterrorisme alweer veroordeeld – en dat bleek een terecht vermoeden. Is de beschuldiging van de Islam als oorzaak of dader terecht? Het lijkt me wel. Maar moet dat de opsporing sturen? Mag dat? Jazeker.

Iedereen is onschuldig tot het tegendeel bewezen is. Dit fundament van de Franse (en Nederlandse) rechtstaat handhaven we. Het is precies een van de doelwitten van moslimextremisten. Maar onderzoek naar criminele zaken vereist discriminatie. Rechercheurs mogen – nee, moeten – onderscheid maken tussen verdacht en niet verdacht. Zij moeten de vrijheid hebben om te onderzoeken, op basis van een voorgevoel of een uiterlijk kenmerk. Als ze het fout hebben, moeten ze grootmoedig ‘sorry’ zeggen, en dient de staat schade te vergoeden, zoals gemiste werktijd en een nieuwe voordeur.

Muzikant Typhoon ondervond het laatst, en de vraag of raciale profilering acceptabel is als iemand autodief of lokale drugsrunner is, mag zeker gesteld worden. Gaat het om terrorisme, dan is die vraag niet meer in het belang van de samenleving. Al verdenken ze François Hollande zelf.

In het belang van de verdachte moet het onderzoek zo voorzichtig mogelijk, zo min mogelijk invasief worden uitgevoerd. In het belang van het land moet het zo grondig mogelijk. Daar is altijd een afweging te maken. Opsporingsdiensten moeten hun eigen keuzes maken, op basis van wetten en procedures vooraf, en disciplinaire en gerechtelijke controles, en de druk van de media en publieke opinies achteraf. Daarbij zullen fouten gemaakt worden. We moeten accepteren dat 100% preventie onmogelijk is, evenals het vinden van alle daders en betrokkenen of het sluitend krijgen van alle bewijsvoering.

Het onderzoek mag het leven van een verdachte zelfs ontwrichten, als de aanwijzingen maar sterk genoeg zijn. Het liberale recht op privacy komt dan na het veiligheidsbelang. Zie het opgeven van dit beetje vrijheid als een investering in broederschap, gemeenschapszin. Het is acceptabel om de vrijheid van een verdachte in te perken zoals van een veroordeelde gedurende diens straf – in mindere mate. Opgepast moet worden om hier strafmaatregelen te verwarren met opsporingsmethoden.

Wat bestreden moet worden, is raciale profilering en discriminatie door particulieren en groepen die niet voor de opsporingsdiensten werken. Niet alleen uitwassen zoals een burgenwacht of een bende ‘Marokkanen’ die het gemunt heeft op de ‘Surinamers’, maar evenzeer politieke partijen en politici. En de buurman die het niet op ‘spleetogen’ heeft. Discriminatie is het domein van opsporingsdiensten en wetenschappers.

Had de Franse politie de religieuze achtergrond van de verdachte ook verder uitgespit als hij katholiek, boeddhist of agnost was? Nee. De criminologie maakt onderscheid tussen religies qua mate van verdenking, net als er gediscrimineerd wordt op basis van gematigde of radicale politieke voorkeur. Dit is legitiem, om onderzoekers de kans te geven om snel en grondig te kunnen werken. Toch is ook een radicale agnost tot aanslagen in staat.

Na de aanslag in Nice slaat de politie wild om zich heen. Velen worden gearresteerd en na korte tijd weer vrijgelaten. Zonder incident wordt er minder actie ondernomen. Opsporingsdiensten lijken met twee maten te meten. Voorkomen is beter dan genezen, maar blijkbaar is achteraf handelen meer gebruikelijk.

Of toch niet? Aansprekende, concreet met herkenbare verdachtmakingen onderbouwde en emotionele schade dempende arrestaties worden in de media overbelicht. Deze aanhoudingen zijn interessant en het maatschappelijk belang van de bekendmaking ervan is groter, waardoor het niet stil gehouden wordt ten behoeve van het onderzoek. Het beeld is scheef, dus is niet zonder meer te stellen dat politie en justitie achteraf meer hun best doen. Wel treden zij zichtbaarder op om aan de publieke opinie recht te doen.

Verdachten profileren is wijs, zelfs als het achteraf niet juist blijkt te zijn. Gemiddeld genomen moet het tot effectiever opsporing leiden. Juist waar het om levens gaat, moeten opsporingsbeambten kunnen discrimineren. Dat zij omzichtig en met aandacht voor individuele waardigheid moeten werken ligt principieel vast. Juist daarom moeten er zo rechtvaardig mogelijke protocollen zijn wanneer het speurwerk een inbreuk op die waardigheid vereist.

Islamterrorisme is terecht a priori verdacht en a posteriori hoofdverdachte. Doordat dit geloof er wel landen en volkeren kan domineren, maar er niet in slaagt om te deradicaliseren, is het veroorzaker van veel leed. Het is de taak van onze opsporingsdiensten om veroorzakers van criminaliteit te vinden. Bij ernstig geweld weegt deze verplichting zwaarder.

Discriminatie hoort hopelijk meer bij opsporing dan terrorisme bij de Islam. Opsporingsdiensten proberen niet te bewijzen dat de Islam schuldig is, zij zoeken naar schuldige individuen. Als dit allemaal moslims zijn, versterkt dat de profilering van de Islam als zoekrichting en van moslims als potentiële verdachten. Deze benadering is redelijk en logisch. Pogingen om deze manier van onderzoeken – in ieder geval bij zware verdenkingen van gewelddadige misdrijven – te veroordelen zijn geenszins politiek correct, maar apologetisch voor de meest kwalijke elementen die onze samenlevingen kunnen betreden.