De unistand

Daags voor ik dit schrijf is Marten Toonder overleden. Nederlands grootste verteller is niet meer. Over zijn eigen werk zei hij dat de plaatjes maar bijzaak waren, hij was een verhaaltjes verteller en vond het maar onzin om steeds beschrijvingen te geven, dat moet je zien. Ik ken mensen die nooit een Olivier Bommel verhaal hebben gelezen, omdat ze visualiseren en de plaatjes storend vinden. Zelf zag ik ze steeds voor de tekst. De karikaturale tekeningen geven een bijzonder scherp beeld van zijn personages. Het is een invitatie terrasjes te pikken en mensen te bekijken.

Voor mij was Marten Toonder veel meer dan een stripschrijver. Een van zijn boeken had ik op mijn boekenlijst voor de HAVO. Natuurlijk kon mijn docent, overigens een zeer tolerant mens, de verleiding niet weerstaan me, uitgerekend over dat boek doormidden te zagen. Ik heb de straf exercitie glansrijk doorstaan en had een 8 voor mijn mondeling. Zijn voornaamste kritiek was om eens iets positiefs over heer Bommel te zeggen; ik vond hem maar een sukkel. Tja, met al zijn poeha is Bommel eigenlijk het typetje met de meeste menselijke trekjes. Wie zou nou niet de kans grijpen de parvenu uit te hangen wanneer je omhoog kukelt?

Veel boeken van hem hebben een aparte ironische kijk op de samenleving. Mijn stukje [url=http://www.examedia.nl/columnx/modules/news/article.php?storyid=3448]monopolie[/url]
is geïnspireerd door zijn meesterwerk “de bovenbazen” uit 1978. Dit boek is, evenals “de unistand” uit 1979, nog even actueel als toen. Als bescheiden eerbetoon aan de meester bespreek ik op mijn manier dat laatste boek.

De zwervende latinist Goedbloed vind zijn onderkomen in het verlaten UN gebouw bij Rommeldam. Met zijn vernuft kost het hem weinig moeite de plaatselijke machinerie te gebruiken, om hem van alle gemakken te voorzien. Al doende zet hij de oude roestige UN molen in beweging. De gemeente Rommeldam dient als voorbeeld voor de Unistand en krijgt per decreet, de instructie de modelburger af te stemmen op heer O.B.Bommel. Alles moet in natuursteen en eiken, iedereen moet in een kasteel wonen. Pas wanneer de gemeente bankroet is komt de ambtenaar Dorknoper op het idee, het zeer respectabele besluit van de hoge UN na te trekken. Zoals dat in Toonder verhaaltjes hoort, wordt uiteindelijk de meester oplichter Goedbloed ontmaskert en gaat hij opnieuw zwerven. Alle hoofdpersonen babbelen gezellig na bij een beroemde, eenvoudige doch voedzame maaltijd, op kasteel Bommelstein.

De knipoog naar de [url=http://www.un.org/Overview/rights.html]mensenrechten verklaring[/url] uit 1948 is nogal duidelijk. Als je die eens kritisch doorleest kun je je afvragen hoe zo’n rechtvaardige wereld er nu eigenlijk uit zou zien. Recent was het bericht van de grote hongersnood ramp in Niger in het nieuws.

Zo’n ramp valt niet spontaan overnacht uit de lucht, dus ik ben eens wat gaan nazoeken over [url=http://en.wikipedia.org/wiki/Niger]Niger[/url]. In 1999 zijn de eerste, door waarnemers als eerlijk genoemde, verkiezingen gehouden. De regering heeft het bestuur gedecentraliseerd door gemeenteraad verkiezingen uit te schrijven voor de ruim 200 plaatsen. In 2004 zijn de eerste democratische verkiezingen gehouden met een geregistreerd electoraat, opnieuw als eerlijk waargenomen. Dit is geen land waar je veel corruptie verwacht, desondanks is het land na Sierra Leone het armste ter wereld. De voornaamste bestaansmiddelen bestaan uit kleinschalige landbouw en veeteelt. Voldoende voor het bestaan van de boeren. Voor handel en dus verbetering van het agrarisch bedrijf, blijft niets over. Het enige noemenswaardige exportproduct uranium is sterk gedevalueerd en voor 80% in buitenlands bezit. De grote plaatsen bevinden zich langs de landsgrenzen en Niger is, land ingesloten woestijn gebied. Nogal logisch dat een mislukte oogst en een sprinkhanenplaag, voor een enorme ramp zorgen.

Leuk zo’n historisch verhaaltje maar mijn punt is het volgende. Niger is een land dat haar zaakjes bestuurlijk op orde heeft en toch hebben ze helemaal niets! Hoe zit het dan met al die mooie beloftes van recht op; voeding, onderdak, scholing … De moraal lijkt dezelfde als wat in “de Unistand” terug te vinden valt. We hebben als rijke westen makkelijk lullen met zo’n mooi papiertje. Het komt er op neer dat die “rechten” voor het gros der mensheid niet zijn weggelegd. Mochten wij werkelijk zorgen dat dit gaat gebeuren, dan zullen de vele Bommels een zeer gevoelige veer moeten laten of de hele wereld gaat failliet.

Je hoeft op zich niets achter de schitterende verhalen van Toonder te zoeken, om er van te genieten. Hij was al jaren gestopt met schrijven maar met zijn dood, is een levend monument voor de Nederlandse taal en cultuur verdwenen. Marten Toonder 1912-2005