Ik was eens…

Mijn zoontje is vorige week in groep 3 begonnen. Het eerste woordje dat ze tegenwoordig leren schrijven is ‘ik’. Een mooi begin, want begint en eindigt het leven niet met ik? Een bekend Grieks gebod luidt: ‘Ken uzelf’. Geen gemakkelijke opgave. Mijn zesjarige zoon kan nu weliswaar ‘ik’ schrijven en lezen, maar de ontdekkingsreis naar die ik zal zijn leven lang duren. Tenminste, dat is mijn ervaring. Een middel om je eigen ik vorm te geven is het schrijven van een autobiografie. In de boekhandels zijn veel boeken in dit genre te vinden, meestal van beroemde persoonlijkheden. De lezer wordt beloofd dat de echte persoon achter de beroemdheid zal worden onthuld. Marketingtechnisch heel slim maar het is een valse belofte.

Autobiografieën hebben doorgaans een chronologische opbouw, te beginnen bij het begin, de geboorte. Dat is al de eerste leugen, want niemand herinnert zich zijn geboorte, dus het hoort niet in dit genre thuis. Het woord autobiografie zegt het al, je schrijf zelf (autos) over je leven. Míjn vroegste heldere herinnering gaat terug naar de kleuterklas, naar juf Leontien. Ze staat daar met in haar hand het kleine blokje kaas met het Hollandse vlaggetje erop. Het is de traktatie die ik van een jarig klasgenootje heb gekregen, maar stiekem in de hoek van het lokaal heb verstopt omdat ik de juf niet durfde te zeggen dat ik geen kaas lust. Ik heb mijn kleine misstap nooit bekend en als levenslange straf staat die scene met scherpe randjes in mijn geheugen gebeiteld.

Ons autobiografische geheugen is nukkig en gaat zijn eigen gang. Mensen hebben de dwangmatige eigenschap om juist de situaties waarin ze zich beschaamd of geschokt hebben gevoeld te onthouden. Als ik in een luie stoel ga zitten en herinneringen ophaal volg ik geen keurig pad maar ga ik zoals dat kinderliedje, van voor naar achter en van links naar rechts. Nu denk ik aan het moment dat ik verbaasd en dolgelukkig van mijn ouders hoor dat ik eindelijk op ponyrijden mag en daar komt het beeld van mijn huilende buurmeisje dat terecht boos op mij is omdat ik haar geblinddoekt tegen een lantaarnpaal op heb laten lopen.

De grootste leugen van de autobiografie is dat een leven wordt voorgespiegeld als een logische lijn, een rode draad die vanaf de jeugdperiode doorgetrokken kan worden naar de beroemdheid die de hoofdpersoon nu is. Als een spin die zijn web bouwt, spint de autobiograaf draadje voor draadje zijn levensweb. Van buiten naar binnen, om vervolgens in het midden bij de kern van de identiteit uit te komen en daar roerloos te blijven zitten. Dat centrum is de ware ik, onveranderlijk en de kern van alle draadjes. Wellicht leuk en verhelderend om te lezen, maar het zegt meer over wie die persoon wil zijn dan wie hij of zij echt is.

Het leven is zo rijk dat het zich niet in één verhaal laat vangen. En hoewel we als getuige op de voorste bank hebben gezeten, kunnen we onze herinneringen niet sturen en zelfs niet altijd vertrouwen. Daarom voor mij geen autobiografie. Wie ik ben of was, dat mag een ander uitmaken. Ik neem genoegen met de chaos en vertel iedereen die over mijn leven wil horen een ander verhaal.