Lezen is moeilijk

80 Jaar geleden overleed Frederik van Eeden (1860-1932). Hij schreef eens: “Het is onmogelijk woorden juist zoo te verstaan als ze neergeschreven zijn. Dat onze gevoelens bij het leezen juist dezelfde zouden zijn als de gevoelens van de schrijver bij het schrijven, is hoogst onwaarschijnlijk, ja ondenkbaar.” De boodschap is duidelijk. De dichter Martinus Nijhoff schreef het gedicht Awater met daarin ondermeer de regel “Lees maar, er staat niet wat er staat”. Prachtig! Het doet me denken aan het schilderij van de Belgische schilder Magritte waarop een pijp staat afgebeeld met de tekst “Ceci n’est pas une pipe” (Dit hier is geen pijp). Dat klopt: er ligt inderdaad geen pijp op het schilderij: de schilder heeft ‘slechts’ een pijp afgebeeld.
Door op een overigens deskundige en zeer artistieke manier met penseel, verf en doek te ‘spelen’ creëerde hij de illusie van een pijp. Met dichters en schrijvers is het net zo: zij ‘spelen’ met woorden, met taal en wekken de illusie van een heel leven, een gebeurtenis, een feit. Zij scheppen. Niet uit het niets (dat is onmogelijk, vandaar mijn atheïsme) maar met het materiaal dat in hun hoofd zit en voorhanden is.

Juist omdat het geschrevene niet meer is dan de illusie dat er iets staat dat de lezer bevalt (of juist boos maakt), maakt lezen zo moeilijk. Lezen is meer dan woorden kunnen spellen en zinnen begrijpen; het is meegaan met de dichter of de schrijver en zijn illusie opzuigen en daarmee een eigen illusoire wereld scheppen. Ik schreef eens een bontje (haiku):

als ik een boek lees
schep ik een eigen wereld
net als de schrijver

De lezer blijkt dus ook een schepper, maar een van een andere orde: hij herschept in zijn hoofd dat wat geschapen werd door de dichter / schrijver. De kunst van het lezen is open staan voor het gedicht en al wat geschreven is. En lezen is verdraaid moeilijk.