Vuur

[i]‘Ik was me natuurlijk bewust dat mijn boek forse kritiek bevatte op elementen uit het begin van de islam. Dus ik verwachtte niet dat orthodoxe moslims zouden staan te juichen. Er was een hele lastercampagne: dreigementen tegen boekhandels, tegen de uitgever, tegen mij, enzovoort.[/i] [i]Maar ik dacht: Ze doen maar. Het boek is er en wie het wil lezen kan zijn eigen oordeel erover vormen. Het boek verdedigt zichzelf wel. […] Zo stond ik er tegenover totdat ik die boekverbranding zag. Sterker nog: voor ze het verbrandden, nagelden ze het boek aan een paal. Dus het werd eerst nog gekruisigd ook. En dat beeld was zo schokkend dat het me heel direct aangreep. Toen dacht ik: Dit neem ik niet. Hier moet ik tegen in het verweer komen, want boeken verbranden raakt aan de kern van onze beschaving.’ (Salman Rushdie geïnterviewd door Adriaan van Dis, 1989)[/i]

Zelden begint mijn column met zó’n lang citaat. Dit keer vond ik het nodig, want het is 20 jaar geleden dat het boek ‘De duivelsverzen’ van Salman Rushdie werd verbrand. Schokkend, onbevattelijk, weerzinwekkend: deze woorden geven nog niet weer wat ik voel. Er zijn nieuwe woorden nodig om mijn walging uit te drukken. Hoe kunnen mensen collectief zó krankzinnig worden en tot een dergelijke daad komen?

Het valt op hoe vaak men naar vuur grijpt om zijn haat uit te leven en tegenstanders te vernietigen. De Rooms Katholieke Kerk verbrandde tegenstanders en heksen, de Ku Klux Klan kent het brandende kruis, het nazisme, deze vleesgeworden waanzin, kende de Holocaust (= brandoffer). Het totale gebrek aan twijfel aan eigen gelijk drijft mensen bijeen in collectieve waan. Opgehitst door achterlijke voormannen brult het om reiniging door het heilige vuur. De hitte daarvan, en van het vuur in henzelf, ontneemt hen elk restje gezond verstand. Maar uit de as is het vrije woord steeds weer, als een feniks, herrezen en heeft zijn vleugels uitgeslagen.