Westerbork

In het plaatsje Zuidwolde waar ons chaletje heerlijk in de bossen staat, zo midden in Drenthe viel het mij als stadsmens op dat er zo bijzonder veel te doen was in deze streek dat mijn tong zowat op mijn grote teen ging hangen. Teveel om op te noemen, en aparte dingen. Maar het meeste dat mij trok was het bizarre gevoel dat ook zo dubbel naar voren kwam. Westerbork, doorgangskamp voor de joden in de oorlog. En waarom? Nou gewoon, mijn vader zat daar, mijn ooms en tantes, en mijn oma die ik alleen van één foto ken. Wij besloten vorig jaar met de vakantie toch een dagje Westerbork “te doen”. Het was mooi weer, lekker warm en ik wilde persé weten of ik nog iets meer van mijn familie kon vinden,.
Daar aangekomen was het een drukte van jewelste en nadat wij de auto netjes geparkeerd hadden liepen wij met de meute mensen mee naar de ingang van het museum waar de rondtocht dan begint. Met een brok in de keel betrad ik met mijn vrouw het gebouw. De angst om een foto van mijn vader of oma of een naam te vinden gaf mij de kracht om door te gaan, want één ding weet ik zeker. Als je kinderen hebt in een leeftijd van zeg maar 12 jaar en/of ouder, ga er eens heen en laat eens zien waartoe wij mensen in staat zijn.

Niet alleen de Duitsers. Kijk naar Afghanistan, Irak. Het eerste dat in mij opkwam sprak ik ook luid uit, “het houd nooit op hé”?

Wat mijn ogen zagen had mijn geest een moeilijk moment om dit even allemaal te plaatsen, koffers, films, foto’s, passen, sterren, kleding. Alles wat de joden was afgenomen lag uitgespreid achter glas, en ik slikte. Naast mij stond mijn vrouw een film te bekijken, de trein naar Westerbork, ik ging naast haar staan en merkte dat ik tussen veel huilende mensen stond. Ik lette op het scherm, misschien zag ik mijn vader als jonge vent nog, of mijn oma. Mijn moeder zat vroeger ook altijd bij de televisie naar oorlogsbeelden te kijken of ze nog bekenden zag in de hoop dat.

Mijn schoonmoeder is een Duitse, van de oostkant, en die heeft met heel veel moeite en gesprekken onze bruiloft bijgewoond, die vrouw was zo bang dat wij als joodse familie haar niet zouden accepteren, nooit geen probleem geweest. Maar mijn vrouw stond daar stil en sprak alleen “wat schaam ik mij voor mijn voorouders, hoe konden ze zeggen “ich hab das nich gewust”. De tranen liepen over haar wangen. Ik slikte en zei dat zij en haar moeder dit ook toch niet konden weten, ze waren zelf gevlucht en pappie was een Italiaan, die ook zijn naam voor de oorlog verandert had, want die zag de bui al hangen. We liepen verder en konden amper bevatten wat we allemaal zagen. Dan maar naar het kamp toe, even de frisse lucht in, hier werd ik zo depri van.

Buiten stond een bus die ons naar het kamp vervoerde, er mochten geen auto’s komen, dus wij in de bus ernaartoe. Stapten uit en met een hele groep meelopen over een vlakte, beseffend dat daar of daar misschien wel mijn vader had gelopen, of daar die plek waar mijn oom werd doodgeschoten en dat mijn vader mede moest helpen om hem te begraven. De sfeer die er hangt is heel raar, alsof je elk moment de trein verwacht, of gegil kunt horen, of commando’s, blaffende honden.
Bij het monument met allemaal stenen met joodse sterren erop besefte ik eigenlijk pas op dát moment dat er ook wat sterretjes waren voor mijn familie. Ik maakte wat foto’s voor mijn familie en we liepen met een hele grote groep door naar het eindpunt van het kamp.

Daar staat nog een stukje rails van de trein naar allerlei vernietigingskampen, en schuin daartegenover een hek. In mijn verbeelding zag ik mijn vader staan wuiven naar zijn moeder die naar Sobibor werd vervoerd en daar vergast is. Ik slikte en wilde ineens weg.. Toen ik mij omdraaide zag ik boven onze groep een grote zwarte wolk. Het eerste dat ik dacht was “Zo pap wil dat ik pleitte ga hier, we krijgen een douche, wedden”? Ik sprak deze woorden nog niet helemaal uit tegen mijn vrouw of er knalde een wolkbreuk pal boven ons. Het begon zo hard te regenen dat zelfs de paraplu’s van de meeste mensen doorzakten van de harde druppels. Tot aan de maquettekelder renden wij als opgejaagd wild naar een stukje droogte, en die kelder stond vol met zeiknatte mensen, waar wij dus nog in moesten, het ging allemaal nog net.
Tot op het bot waren we allemaal drijfnat en iedereen plakte aan elkaar. Het was doodstil, iedereen was onder de indruk van niet alleen het kamp, maar ook ineens die wolkbreuk en de stilte verbrekend sprak mijn vrouw ineens “wel ironisch, hier staan wij in vrijheid in een doorgangskamp te wachten tot het droog is en wij weer huiswaarts kunnen”. Ik slikte. Ze had gelijk. Vrijheid is een groot goed, dat besef heb je ineens wanneer je in een schuilkelder staat voor de regen in een kamp waar duizenden mensen hun dood tegemoet gingen. Mijn vader is gelukkig bevrijd, anders had ik dit niet kunnen schrijven.

In het museum teruggekomen verzocht ik de curator om een afspraak te maken om verdere informatie over mijn familie. Want er leeft niemand meer van die kant, en in Westerbork is één afdeling die alleen toegankelijk is voor mensen die samen met de curator kunnen speuren naar verdere familie. Wat het nut is? Ik denk een stukje geschiedenis, het weten, en het feit dat ik in een “wegvoerboek”nog een tante tegenkwam. Ach en tante Rachel is in 1944 weggevoerd en overleden aan tyfus in Auswitz. Dus ik dacht “die lieverd heeft mazzel gehad” Ach wat is mazzel. Deze reis naar een stukje verleden heeft zoveel indruk op mij gemaakt dat ik elk jaar weer tegen die 4 mei opzie. En ik ga nog eens over de rooie wanneer ik zie dat mensen die 2 minuten NIET stilstaan waar zoveel mensen voor zijn vermoord.

Wat zijn nou twee minuten stilte op een moment in je leven, dat je even mag beseffen dat we nu in een tijd leven, dat zoiets zomaar weer kan gebeuren. Alleen weet ik van mezelf dat ik de barricades opga, ik zou mezelf niet mee laten voeren, ik zou vechten voor wat ik waard was. Denk ik. Maar 4 mei is een beladen dag voor velen, en de discussie gaat weer over wel of niet herdenken. Geloof me als ik zeg, wanneer je in Westerbork bent geweest dat je het wel moet herdenken, want dit willen wij nooit meer. Maar heb ik dat al eens niet eerder gehoord? Zolang Marokkaanse jongeren met herdenkingskransen voetballen, en graven van joden vernielen is de strijd nog steeds niet gestreden, en geloof me het steekt de kop weer op. Zolang een gemeente een vergunning geeft voor een demonstratie tegen joden en homo’s en zigeuners en alles dat in hun ogen “niet normaal is”zolang is en blijft discriminatie een feit.

Maar op 4 mei sta ik even stil bij mijn vader, oma, opa, rachel, anne, lenie, martha, moos, levi, brammetje, en al die naamloze onschuldige mensen die vermoord zijn. Want wees nou eerlijk, wat zijn nou 2 minuten op een heel mensenleven?