Over het ontstaan van beschaving doen verscheidene verhalen de ronde. Verhalen die doorverteld moeten worden. Eén ervan is een schitterend verhaal uit de Griekse mythologie. Het gaat over de reus Prometheus, die het vuur van de goden stal en het aan de mensen gaf. Met dat vuur – symbool voor zelfbewustheid en een brandend verlangen naar vrijheid – konden de mensen zich ontworstelen aan het juk van de goden. Prometheus betekent ‘hij die vooruit denkt’. Toepasselijker kan het bijna niet. Een weergaloos verhaal dat tot nadenken uitnodigt. De mens moet zich van zijn goden ontdoen, omdat deze door hem zelf verzonnen zijn. Ook aardse machten moeten eraan geloven, omdat ze door hemzelf aangesteld zijn. De mens is zijn eigen slaaf en kan zich dus alleen zélf bevrijden. Prometheus dacht voorúít. Vooruitgangsdenken is altijd bevrijdend denken. Bevrijdend denken is altijd vooruitgangsdenken.
Zeus, oppergod en tegenstander van Prometheus, had de stoutmoedige mensenvriend voor straf aan een rots laten ketenen. Een adelaar pikte overdag zijn lever uit, die ’s-nachts weer aangroeide. Typisch een straf van een tiran. De voorlopige bedoeling was, dat dit eeuwig zou duren. Dat gebeurde overigens niet, maar dat is een ander verhaal.
Er bestaat een spotprent van Karl Marx waarin deze als Prometheus wordt afgebeeld, geketend aan een rots terwijl de adelaar zijn lever uitpikt. Marx (1818-1883) wees, als een moderne Prometheus, de mens – te beginnen met de arbeider – de weg. Niet alleen uit het (bij)geloof aan onzinnige goden, maar óók en vooral uit de onderdrukking en uitbuiting door de kapitalistische klasse. Die twee ideeën zijn nog even actueel als 150 jaar geleden. Óók nu de ketenen van de arbeider vol zijn van glitter en schitter…
Het thema van Prometheus komt veelvuldig in de literatuur voor. De Griek Aeschylus schreef er zo’n 2350 jaar geleden drie toneelstukken over, waarvan alleen het middelste bewaard is gebleven. In allerlei bewerkingen wordt het nog steeds gespeeld! Het thema is immers nog steeds actueel? De vrijheidslievende dichter Shelley (1792-1822) schreef ‘Prometheus unbound’ (Prometheus bevrijd) en er is tegenwoordig zelfs een uitgeverij in Amsterdam die de naam Prometheus draagt.
De mens die vooruit denkt, de mens die dénkt, écht dénkt, bevrijdt zichzelf. Dát is de kern van het oude maar nog altijd actuele verhaal van Prometheus. Door zelfstandig te denken, vrij te denken, niet slaafs te geloven wat ‘hogerhand’ of wie dan ook hem op de mouw spelt, bevrijdt de mens zichzelf en wordt Prometheus bevrijd.
© Jan Bontje 2005
10 reacties
Mosje · 7 november 2005 op 16:15
Ik ga maar eens gauw lezen over Prometheus, want ik ga je natuurlijk niet zomaar geloven.
😉
Trukie · 7 november 2005 op 16:26
[quote]Door zelfstandig te denken, vrij te denken, niet slaafs te geloven wat ‘hogerhand’ of wie dan ook hem op de mouw spelt, bevrijdt de mens zichzelf [/quote]
Ik ken een roeivereniging met die naam die de slogan wel toe past. Zij roeien op bier, dat er rijkelijk en onophoudelijk vloeit.
En toch presteren ze.
Mooie column Jan,
Raindog · 7 november 2005 op 21:46
Ik ken een praatvereniging voor alcoholisten die ook Prometheus heet. Zij bezatten zich ’s avonds in de hoop de volgende ochtend wakker te worden met een nieuw aangegroeide lever.
Kidding, uiteraard….
Maar toch is er een spanningsveld.
De kudde wil geleid worden. Want waarlijk vrij te denken mag voor sommigen een ideaal zijn, voor anderen – volgens die definitie althans – vormt het een bron van onzekerheid wanneer het eigen denken niet meer aan dat van anderen afgemeten kan worden. Moraal: de één zijn geluk hoeft niet dat van de ander te zijn. In staat te zijn iemand te volgen beschouw ik als een kunst en dat kan gelukkig vaak heel goed met een eigen mening door geheel zelfstandig te denken. 16 miljoen bondscoaches…. dat idee. Desalniettemin, kom met een mythe en ik ben om. Sentiment denk ik.
Geertje · 7 november 2005 op 23:45
Boeiende column met een even boeiende onderliggende boodschap! 🙂 Zeer actueel!
Ma3anne · 8 november 2005 op 08:13
Ken je zijn broer Epimetheus ook? Daar lopen veel nazaten van rond. Epimetheus was van het type ‘eerst doen dan denken.’
Mooi, hoe je een stukje mythologie tot column hebt gebreid. Stof genoeg voor een vervolgserie.
Dees · 8 november 2005 op 10:51
Mooi. En subtiel dringend.
klungel · 8 november 2005 op 13:36
Erg leuk geschreven.
Straks loop ik hier nog als een professor weg 🙂
melady · 8 november 2005 op 15:39
Mooi beschreven.
Ik ken een muziekgroep die zo heet. http://www.prometheusensemble.be/nl/index.html
JanBontje · 15 november 2005 op 11:01
Bedankt allemaal voor jullie reacties.
Literator · 1 maart 2006 op 18:08
[quote]Er bestaat een spotprent van Karl Marx waarin deze als Prometheus wordt afgebeeld, geketend aan een rots terwijl de adelaar zijn lever uitpikt. Marx (1818-1883) wees, als een moderne Prometheus, de mens – te beginnen met de arbeider – de weg. Niet alleen uit het (bij)geloof aan onzinnige goden, maar óók en vooral uit de onderdrukking en uitbuiting door de kapitalistische klasse. Die twee ideeën zijn nog even actueel als 150 jaar geleden. Óók nu de ketenen van de arbeider vol zijn van glitter en schitter… [/quote]
Ach, is in feite het Marxisme niet óók een geloof gebleken, gebaseerd op bijgeloof, zoals Satan in de vorm van het Kapitalisme?