Foetsie, weg

Onlangs heb ik een documentaire gezien over het werk van de levenseindekliniek. Wanneer iemand besluit dat zijn leven voltooid is wegens ziekte of ouderdom en de huisarts voelt niets voor euthanasie, dan kan diegene zich wenden tot de levenseindekliniek. Ook zij voeren niet zomaar een euthanasieverzoek uit, er gaat gedegen onderzoek en vele afwegingen aan vooraf. Terecht.

Drie patiënten werden getoond in de laatste fase van hun leven. Een psychiatrisch patiënt, ten einde raad door zijn vele wanen en dwangmatige handelingen. Een hoogbejaarde dame van honderd jaar met een voltooid leven en een mevrouw waarbij semantische dementie was vastgesteld. Inmiddels was haar taalcentrum aangetast. In een eerder stadium van de ziekte had zij echter te kennen gegeven, niet meer verder te willen leven. In haar woorden: ”huppekee, weg.”

Zo ging het ook. Op TV. Heel eerlijk gezegd vond ik het wat ver gaan. De bewuste mevrouw keek nogal angstig, toen het eenmaal zover was. En liever wilde ze dáár liggen, waarbij ze met haar hoofd knikte maar niet precies meer kon uitleggen waar precies. In ieder geval wilde ze niet op de bank . “We blijven hier zitten, hoor,” zei de arts. Huppekee. De procedure werd voortgezet. Uiteindelijk zagen we de mevrouw levenloos op de bank zitten. Naar mijn beleving had dat beeld niet gehoeven en werd een ingewikkeld vraagstuk, euthanasie, teruggebracht naar slechts een enkel woord.

Mijn moeder noemde het destijds foetsie, weg. Heilig geloofde zij in God en in zelfbeschikking. Eigenlijk konden die twee zaken niet samen maar daar gaf mams niet om. Haar hele leven heeft ze geroepen dat wanneer ze ergens niet meer van zou kunnen genezen, uitzichtloos zou lijden of wanneer zij in vegetatieve toestand zou belanden, dat ze zo gauw mogelijk van de wereld wilde. Foetsie, weg.

Het zeggen was één, het besluit uitvoeren in de laatste fase van haar slokdarmkanker was echter andere koek. Onze huisarts had zo zijn twijfels over de motieven van haar verzoek en die waren redelijk terecht. Mijn moeder was in haar leven namelijk regelmatig depressief geweest, al werd zulks destijds in de jaren zeventig en tachtig niet erkend.

Na vele praatsessies met de huisarts waarin bleek, dat beiden elkaar in de laatste fase van mijn moeders leven nog konden verrassen, kwam op Valentijnsdag het verlossende telefoontje. De huisarts ging akkoord, op voorwaarde dat mijn moeder zelf het dodelijke drankje zou innemen. Een van de mogelijkheden van euthanasie. “Al geef je me een bord giftige spinazie, Koen,” zei ze vastberaden. “Ik vreet het op, al moet ik er dagen over doen. Doe mij alsjeblieft foetsie, weg.”

De SCEN arts kwam. Ook op Valentijnsdag. Hij kwam aangereden in een vrij sportieve auto, terwijl er net weer een vers laagje sneeuw was gevallen. Alweer, want de winter van 2013 was bepaald wit te noemen. Hij zag eruit als een echte dokter, met in zijn rechterhand een tas. Hij had een kapsel wat van rechts naar links werd gedrapeerd, in een poging de toenemende kaalheid te verbergen. In zijn kielzog liep een stagiaire. Toen hij zijn mond opendeed om te spreken, bleek er een aardappel in zijn keel geparkeerd. Na de introductie verzocht hij mij “op enig moment de kamer te verlaten.”
Mams en ik keken elkaar niet meer aan, bang om hysterisch in de lach te schieten.

Samen bespraken de SCEN arts en mijn moeder haar leven tot nog toe. Haar leven op kamers, als zeventienjarig meisje in Amsterdam. Wonen achter het concertgebouw, waar door het dak zomers de fijne tonen van Mozart naar buiten kwamen dwarrelen. Mijn moeders Mozart, behept met wat we tegenwoordig ADHD noemen en eeuwige depressies wegens chronische onzekerheid. Twee gemene delers, het tekende namelijk ook mijn moeder ten voeten uit.

Het verhaal van de viool kwam boven water. De viool die mijn moeder kreeg van een oude man, doordat ze er simpelweg, zonder enige vorm van oefening,  op kon spelen. Destijds had ze een baantje als meisje voor dag-en-nacht in een huisartsgezin. Muziek werd er zeer gestimuleerd en ontwikkeld, ook voor het personeel. De viool betekende echter wel dat ze voortaan naar buiten werd gestuurd om te oefenen in het Noord-Amsterdamse Vliegenbos.
De viool zou de band van mijn moeder met haar monsieur Mozart zeer verstevigen.

Mijn moeders woonreis door Amsterdam werd doorgenomen, die eindigde rond haar veertigste in een klein dorpje, boven de rook van de stad. Opnieuw ging ze inwonen, dit keer echter benauwd, bovenop de lip van een streng hervormde schoonmoeder en een vrolijke schoonvader, die helaas vroegtijdig zou overlijden. Op de leeftijd van eenenveertig werd mams moeder. Ze zou zelfs nog grootmoeder worden.

Doordat ik niet wist wanneer dat “enig moment” zou aanbreken, vroeg ik na een halfuurtje aan de SCEN arts of ik de kamer moest verlaten. In verband met de procedure, waarin zowel mams als ik geen fouten wilde maken. “Nee hoor,” zei de arts. “Ik weet genoeg. Uw huisarts had zo zijn twijfels over het verzoek van uw moeder vanwege mogelijke zwaarmoedigheid. Ik kan echter geen enkele vorm van depressie ontdekken. Uw moeders verzoek is zuiver, de reden ervan is duidelijk, dus ik ga akkoord.”

Hij wenste haar het beste, een goede reis en nog veel plezier met haar klassieke muziek. “U heeft niet naar mij geluisterd,” zei mijn moeder, vrij vinnig voor haar doen. Verbaasd keek ik haar aan. “Ik houd helemaal niet van klassieke muziek, ik houd van Mozart.”

Het tekende mijn moeder. Een week later mocht ze foetsie, weg.
Een van haar vele glimlachen achterlatend.