Een fragment uit de theatershow ‘Functioneel Naakt’ van Theo Maassen: “Ik heb één meningsverschil met mijn vader. Hij vindt, dingen die je niet kunt veranderen, moet je accepteren. Ik vind, dingen die je niet kunt accepteren, moet je veranderen.” Dit is het dilemma dat in veel situaties aan mij gepresenteerd wordt. In de sociologie wordt het gedrag van de mens bestudeerd. De natuur van de mens wordt daarbij als uitgangspunt genomen. Hieruit ontstaat gedragstheorieën. En vanuit de theorieën wordt beleid gecreëerd om dit gedrag te beïnvloeden. Het is een typisch voorbeeld van de acceptatie van dingen die je niet vernaderen kunt.
Het dilemma ontstaat omdat ik in dezelfde situatie de mensheid uit haar comateuze toestand wekken wil, zodat de gedragstheorieën niet meer als uitgangspunt genomen hoeven worden.
Ik ben ervan overtuigd dat zeker 80% (en waarschijnlijk meer) van de miscommunicaties veroorzaakt wordt door een verkeerde interpretatie van de ontvanger. De zender heeft geen verkeerde bedoelingen, maar de ontvanger voelt zich desondanks beledigd. Hieruit ontstaat de volgende aanname. Miscommunicatie wordt veroorzaakt door een verkeerde interpretatie van de ontvanger van de door de zender goed bedoelde boodschap.
De oplossing van dit probleem heeft twee mogelijkheden. De eerste is een aanpassing van de boodschap van de zender. De boodschap moet dusdanig geformuleerd worden dat de ontvanger het niet verkeerd zal kunnen interpreteren. Ten tweede kan de ontvanger controleren of hij de boodschap op een gelijke manier interpreteert als de zender. Dit kan hij doen door bijvoorbeeld te parafraseren voordat hij zijn eigen conclusies trekt.
Het dilemma luidt dan als volgt: Moet, om de miscommunicatie te voorkomen of verhelpen, de zender of de ontvanger zijn gedrag aanpassen?
Het beste zou zijn, als beide partijen zouden proberen de miscommunicatie te voorkomen. Maar in de praktijk blijkt dat dit niet gebeurd. Het is namelijk niet nodig dat beide partijen tegelijkertijd proberen een miscommunicatie te voorkomen. Als een van beide partijen haar gedrag aanpast zal er geen miscommunicatie ontstaan, het doet dan niet toe welke partij zich aanpast. Als de zender zich aanpast, dan hoeft de ontvanger zich niet meer aan te passen. En vice versa. De miscommunicatie zal pas ontstaan als geen van beide partijen zich aanpast.
De volgende vraag is of iemand de capaciteit heeft om, zowel de miscommunicatie te herkennen, als zich aan te passen. Tijdens de opleiding Bedrijfseconomie aan de Hanze hogeschool, Hogeschool van Groningen, wordt de studenten in een practicum genaamd CMV (Communicatieve Management Vaardigheden) geleerd te communiceren. Ondanks dat de studenten het practicum voldoende afronden, en je er dus vanuit mag gaan dat zij de vaardigheden van het communiceren beheersen, gebruiken de studenten de vaardigheden in het dagelijkse leven niet. Zij zouden in staat moeten zijn miscommunicaties te voorkomen, maar toch doen zij dat niet. Dit suggereert dat deze mensen niet de capaciteit hebben de communicatie vaardigheden te gebruiken.
En hier komt het meningsverschil van Theo Maassen en zijn ‘vader’ boven drijven.
Moet je accepteren dat er mensen zijn die niet in staat zijn zich aan te passen? Hierdoor zal de verantwoordelijkheid voor het oplossen van het communicatieprobleem komen te liggen bij degene die daartoe in staat is. Dit kan zeer frustrerend zijn. Vooral in relaties die een zeer sterke omgang met elkaar vereisen, bijvoorbeeld op de werkvloer of in een huwelijk.
Ik durf te zeggen dat ik wel de capaciteit bezit miscommunicaties te herkennen en op te lossen. Een voorbeeld is het conflict rond de spotprenten met de profeet Mohammed. De tekenaars hebben geen beledigende bedoelingen met de prenten, maar toch zijn er mensen beledigd. Ik leg de verantwoordelijkheid bij de ontvanger. De rellende moslims zijn niet in staat de bedoelingen van de tekenaars te begrijpen. Nu kunnen de tekenaars besluiten geen meer prenten te maken. Maar dat zou dan weer botsen met de vrijheid van meningsuiting, want het is tot een van grootste waarden geworden van mensen die het bezitten en die het ontnomen wordt.
Het dilemma nog eens concreet: Moet je accepteren dat er mensen zijn die niet in staat zijn tot empathie in de communicatie, en daardoor afstand doen van je overtuigingen? Of accepteer je het niet en moet je ernaar streven dat anderen ook leren te communiceren?
Je zou zeggen dat dit niet zo’n groot probleem is, want als je in staat bent een miscommunicatie op te lossen dan is er toch geen enkele reden om dit niet te doen. Dit klopt. Maar hetzelfde dilemma is te plaatsen op criminaliteit. Moet je gedogen dat bepaalde mensen een misdaad plagen, omdat zij andere waarden hebben en dus een andere definitie van misdaad? Mag je een zwakbegaafde een moord laten plegen, hem daar vervolgens niet voor straffen en hem dus in staat stellen nogmaals te moorden, omdat hij niet in staat is te begrijpen dat moorden ‘slecht’ is? Ik denk dat hier niemand over na hoeft te denken en zal zeggen dat je een moord altijd voorkomen moet. Zo denk ik dus dat je miscommunicatie ook altijd voorkomen moet.
In de sociologie heet dit het ‘Is – Ouhgt to be’ probleem. Dit geeft de strijd weer tussen hoe de wereld is, en hoe mensen denken dat de wereld zou moeten zijn. De vraag die je dan eerst beantwoorden moet is de volgende: Kunnen mensen veranderen? Ik zou graag willen dat de mensheid veranderen kan, maar ik word steeds banger dat dat niet het geval is.
Ik ben het met Theo Maassen eens, dingen die je niet kunt accepteren moet, moet je veranderen. Maar blijkbaar zit de wereld zo in elkaar dat zelfs onacceptabele dingen niet te veranderen zijn. Hoezeer je het ook wilt of probeert. Zo word je gedwongen compromissen te sluiten. Af te stappen van je overtuigingen. Accepteren dat dingen niet veranderen kunnen. Je ondergeschikt maken aan de onwetendheid, al dan niet domheid, naïviteit en onbegrip van anderen. Theo Maassen weet het zelf heel goed te verwoorden: “Een optimist is een slecht geïnformeerde pessimist”.
[i]Cor Jan van Zwol[/i]
10 reacties
Prlwytskovsky · 19 juni 2006 op 17:45
Cor-Jan wat dacht je: ik zal eens eventjes een ei leggen hier? Als ik dit goed interpreteer heb je er weer iets moois van gemaakt.
Mosje · 19 juni 2006 op 18:48
Cor Jan, wat voor punt heb jij behaald met deze scriptie?
(ik geef het direct toe, ik zal als ontvanger wel gefaald hebben. Aan jou, als zender, de taak om uit te leggen waar het systeem gefaald heeft)
Wat, zo vraag ik mij wel eens af, drijft mensen er toe om altijd maar te “zenden”. Vanmorgen had ik weer eens twee zenders aan de deur. Beleefd heb ik gezegd dat ik niet ontvankelijk was voor hun goddelijke boodschap.
Soms hoop ik op een wereld waar niet het zenden en ontvangen centraal staat, maar het laissez faire.
Chantal · 19 juni 2006 op 19:02
Ik ben heel gelukkig met mijn optimistische bestaan… dan maar slecht geïnformeerd..
Ik heb sociologie als vak gehad, maar moet zeggen dat ik deze column boeiender vond dan de colleges die ik heb gevolgd. 😀
Mug · 19 juni 2006 op 21:00
Kijk, en hierom blijf ik je columns lezen:) deze is ook lang, maar niet storend, was goed te lezen, best interessante gedachtengang.
KawaSutra · 20 juni 2006 op 23:14
[quote]De volgende vraag is of iemand de capaciteit heeft om, zowel de miscommunicatie te herkennen, als zich aan te passen. [/quote]
Er is nog een vraag die je m.i. niet gesteld hebt: heeft iemand de wil de ander te begrijpen en zich aan te passen?
Iemand kan best de capaciteiten hebben maar als de wil er niet is, ben je ook snel uitgepraat. En ik kan me nogal wat situaties indenken waarbij het niet in iemands belang is om de ander te begrijpen. Want dat zou kunnen betekenen dat diegene de ander gelijk zou moeten geven en daar consequenties uit zou moeten trekken.
Eerlijk gezegd denk ik dat miscommunicatie niet voort komt uit gebrek aan empathie of de capaciteit om aan te passen maar veeleer uit een wilsgebrek, want het bijstellen van standpunten is vaak lastig en bedreigend.
Interessant onderwerp om even over te filosoferen.
CJvZ · 21 juni 2006 op 01:00
Goed punt KawaSutra.
Ik moet zeggen dat ik het probleem van de onwil een ander probleem noem. Maar wel een zeergroot probleem in sommige gevallen, dus inderdaad een goed onderwerp om over te filosoferen.
Ik zou de onwil geen miscommunicatie noemen, omdat er dan een volledige afwezigheid van communicatie is.
Waar er bij (mis)communicatie nog wel een poging tot communiceren gedaan wordt door zender én ontvanger, is bij onwil de ontvanger afwezig.
Maar zeker een goed punt.
KawaSutra · 21 juni 2006 op 13:20
Er is ook nog zoiets als jezelf van de domme houden. Er is dus wel communicatie alleen doet de ontvanger net of hij het niet begrijpt. Ongetwijfeld zal er dan uitleg volgen maar door gewoon stug vol te houden dat je het niet begrijpt kun je de zender aan het twijfelen brengen. Niet eerlijk maar soms wel effectief.
Eddy Kielema · 21 juni 2006 op 16:56
Als je je geconcentreerd had op 1 punt, bv de miscommunicatie, dan was het misschien nog een interessant betoog geworden. Nu haal je er van alles bij, waardoor de samenhang en de leesbaarheid volledig wegvallen en er niet veel meer overblijft. Jammer, een gemiste kans. Probeer wat minder zijwegen te bewandelen, is mijn advies. ‘Schrijven is schrappen’ is het cliché wat maar al vaak opgaat en hier helemaal. En ik kan het weten, want ik ben afgestudeerd in de communicatiekunde! 😉
CJvZ · 21 juni 2006 op 23:23
Zoals ik al zei soms zijn dingen anders dan dat je zou willen dat ze zijn. En ik denk dat ik met de miscommunicatie meer gemoeit gaat dan slecht miscommunicatie. Ik heb dus niet het idee dat ik onnodige zijwegen bewandel.
Zeker niet als je, zoals ik probeer, niet alleen de miscommunicatie te beschrijven, maar ook de manier om ermee om te gaan.
Als ik je goed begrijp Eddy dan bedoel jij te zeggen dat ik het of alleen over de miscommunicatie had moeten hebben, of alleen over de manier van omgang. Maar het probleem van beide is dat ze zeer met elkaar verweven zijnm en dus moest ik ze beide in één verhaal zetten.
Misschien had ik een betere column geschreven als ik een van beide beschreven had, maar naast een mooie column is er ook een juiste inhoud. En de inhoud moet je ook niet onderschatten. Ik zeg wel eens: “Laat de waarheid niet in de weg staan van een leuk verhaal”. Maar helaas kan ik sarcasme niet in geschreven woord over brengen.
Ik waardeer de feedback wel, ik kan het namelijk wel gebruiken in toekomstige columns, waar ik een nieuwe afweging tussen vorm (cq. schoonheid) en inhoud.
Ma3anne · 22 juni 2006 op 08:20
Deze “Sociale Psychologie bij de Koffie”-inleiding is moeilijker verteerbaar voor de lezer dan waarschijnlijk je bedoeling was.
Je schrijft volgens mij je gedachtengang al op, wanneer je je de probleemstelling nog niet eigen hebt gemaakt. Lijkt me beter om eerst je gedachten rond te hebben en dan pas te publiceren. Is maar een tip hoor.
Je pogingen je lesstof onder de knie te krijgen en er je eigen mening uit te destilleren zijn lovenswaardig, maar niet echt interessant om te lezen op deze manier.