De scheiding van de dood

Afgelopen week zou mijn jongste broer 43 jaar zijn geworden, maar hij is al bijna twee jaar dood. Ik denk nog voortdurend aan hem, vooral aan de tijd die we deelden in onze jeugd. Het is een absurd, paradoxaal gevoel dat ik nog wel besta en hij niet. Ik herinner me hem, maar de herinnering die hij aan mij had is met hem verdwenen. Als iemand sterft, sterft er ook een wereld. En als je in die wereld een betekenis had, ben je die op slag kwijt. Wat mijn broer van me vond, de wijze waarop hij met me omging, de vertrouwelijke band die ik met hem had, de steun die hij me gaf, ze zijn voorbij en voor mij een aanhoudend gemis. Aan de andere kant blijf ik vol met beelden van hem en richten zich mijn gedachten bewust en onbewust naar hem. Maar ik weet er geen raad mee, ik kan mijn aandacht niet meer op hem richten, de liefde die ik nog voor hem voel, blijft doelloos en onbeantwoord. In mijn dromen is hij zelfs prominent aanwezig, misschien omdat ik er overdag zo weinig mee kan en het denken aan hem onderdruk.

Met zijn dood is ook een stuk van mij begraven dat in hem lag, maar een levend deel dat in me zit sterft voortdurend zonder dood te gaan, het kan pas dood gaan als ik op mijn beurt overlijd. Dat is een pijnlijk proces, en voor sommigen zo pijnlijk dat het de eigen dood versnelt vanwege een sterk verlangen, samen te vallen met de geliefde persoon of personen die men heeft moeten begraven of cremeren. Dit is ook een reden, dat het ergste van alles het verlies van een kind is, een kind dat uit je geworden is en dat je bijna helemaal hebt gemaakt tot wat het is. De dood van een kind is een amputatie van een deel van de ziel van de ouder, een wezenlijke aderlating, als een tak die van een boom losscheurt.

Ik heb vaker meegemaakt, dat een dierbaar iemand stierf, zoals mijn vader toen ik dertien jaar oud was. Ik verkeerde altijd in de veronderstelling, dat ik het daarmee slechter getroffen had dan mensen die hun ouders op volwassen leeftijd verliezen. Door de dood van mijn broer ben ik hier echter anders over gaan denken, het is misschien zelfs veel erger als je je vader of moeder verliest als ze ook in jaren zo’n wezenlijk deel van je leven hebben bestaan. Ik was nog jong en had niet die last van zoveel herinneringen aan hem, van ervaringen die we hadden gedeeld. Met mijn vader ging niet zo’n groot deel van mezelf verloren als nu is gebeurd met mijn broer, die me ruim veertig jaar heeft meegemaakt. Het rouwproces is navenant zwaarder te verduren, ook omdat mijn toekomst nu korter zal zijn en ik weinig vooruitzicht heb op ervaringen die de oude zullen overtreffen in betekenis of zin. Hoe ouder ik word, hoe moeilijker het in feite te aanvaarden is dat iemand die altijd bij mij is geweest er niet meer is. Dat is ook het ontzettend wrede van het verlies van een kind, de wereld die je mede hebt opgebouwd en door wil geven stort in. Steeds meer van die wereld stort in naarmate je ouder wordt, reden ook dat ik mensen die hoogbejaard worden niet benijd.

Doordat mijn vader vroeg is gestorven, heb ik altijd wel de neiging gehad, steun te zoeken bij vaderlijke mensen, zoals professoren tijdens mijn studie. Wrede speling van het lot, maar de mannen waarbij ik die steun vond, overleden onverwacht vroeg en lieten mij weer met een gevoel van wanhoop achter. Andere mannen waarmee ik het goed kon vinden en waaraan ik me kon optrekken, zochten hun heil in het verre buitenland. Dit is in feite de rode draad van mijn leven: telkens probeer ik een vervanging van mijn vader te vinden, maar als ik hem vind, ontvalt hij me weer veel te vroeg. Als gevolg hiervan kost het me veel moeite, weer vertrouwen in iemand te stellen, steun te zoeken bij andere mannen – terwijl dat de crux is om van mijn depressie te herstellen, zoals ik in een eerdere column column heb beschreven.

Ongeacht de pijn die het steeds weer geeft als iemand sterft waar je zeer aan hecht, ongeacht het gegeven dat een deel van je leven daarmee verdampt, zit er niets anders op om contact te blijven maken, het bestaan tot in de kern te blijven delen, en wel omdat het alternatief bloedeloos is en zich nauwelijks van de dood zelf onderscheidt: de complete isolatie, de volstrekte eenzaamheid.

Als je depressief bent, ben je zo op jezelf gericht dat je vaak vergeet dat je ook in anderen leeft, ja, dat het leven vooral erin bestaat, dat je in anderen leeft, en dat de anderen in jou leven. Wat zou je zijn als je je ervaringen als een filmcamera opslaat en niemand ze ooit ziet? Leven uit zelfbehoud is soms noodzakelijk, maar wie werkelijk als mens iets beleven wil, let daar niet op.