Een zaaier oftewel het schuim der natie

[i]120 Jaar geleden, in 1887, stierf Eduard Douwes Dekker, beter bekend als Multatuli. Deze vrije denker heeft veel betekend voor de emancipatie van de Nederlandse bevolking in het algemeen en voor de vrijdenkersbeweging en (hoewel geen socialist) voor de arbeidersbeweging in het bijzonder.[/i] Ook is hij veruit de grootste Nederlandse schrijver. Hij bezorgt met zijn Max Havelaar de conservatieve, welgestelde burgers de schrik van hun luizenleven door de wantoestanden in Nederlands Indië op onnavolgbare wijze vlijmscherp aan de kaak te stellen. Jacob van Lennep, schrijver, dichter en conservatief Kamerlid, die op slinkse wijze Multatuli het kopijrecht ontfutselt, verminkt het boek en brengt met opzet een zeer dure uitgave uit: het boek kost een arbeidersweekloon. Van Lennep wil per se voorkomen dat ‘het schuim der Natie’ – zo noemt hij de arbeiders – dit tegendraadse boek kan kopen. Het zou ze op rebelse ideeën kunnen brengen! Een geraffineerde vorm van censuur. Vergeefs overigens, want het boek wordt een van de meest gelezen romans in het Nederlandse taalgebied. Vele arbeiders worden [i]Multatuliaan[/i].

Multatuli spreekt meer dan eens voor De Dageraad, zoals de vrijdenkersbeweging dan heet. Hij schrijft ook artikelen voor het blad. Behalve de Max Havelaar verschijnen korte stukken, aforismen, invallen, rake opmerkingen, korte geschiedenissen, parabelen, die o.m. gepubliceerd worden onder de titels Ideeën I en Ideeën II.

De Droogstoppels draaien zich in hun graf om en hun nakomelingen zinnen op wraak, want nú nog oogsten miljoenen van wat hij gezaaid heeft. Daarom heeft de Vrijdenkersvereniging ‘De Vrije Gedachte’ (www.devrijegedachte.nl) bij het 150 jarig bestaan van deze vereniging (oktober 2006) een krans gelegd bij zijn monument in Amsterdam. Ook prijkt een portret van Multatuli op het boek ‘Denkers zonder dogma’s’ dat het Humanistisch Archief bij dit jubileum uitbracht. In het officiële gedenkboek ‘God noch autoriteit – Geschiedenis van de Vrijdenkersbeweging in Nederland’ wordt Eduard Douwes Dekker uiteraard niet vergeten.

Kortom, Multatuli is springlevend. Zijn ideeën zijn, ondanks allerhande Droogstoppels en hun collaborateurs, niet verloren gegaan. En dat is maar goed ook, want er zijn opnieuw duistere krachten die, vanuit verschillende uitgangspunten weliswaar, de rijke oogst van Multatuli en de vrijdenkers – een, deels, tamelijk verlicht, seculier, ontkerkelijkt, ondogmatisch, sociaal, vooruitstrevend, Nederland – willen vertrappen om ons land tot een dorre woestijn te mismaken. Het gevaar komt van rechts (rechtsextremisme, neonazisme) en van religieuze kant (fundamentalisme; islamitisch maar ook christelijk) én van neoliberale zijde, die de samenleving wil verminken tot aandelen durfkapitalisme.