Toerist in Rio – de stad

Als je in de gelegenheid bent een maand lang te verblijven in Rio de Janeiro dan heb je daarover voor de geïnteresseerde column-lezer wel het één en ander te verhalen. In een aantal columns wil ik dat doen. Vermoei ik met deze eerste al dan kunt u zich de moeite besparen de volgende te openen: zij zullen allen beginnen met “Toerist in Rio”, gevolgd door telkens een ander sub-onderwerp. Rio de Janeiro, kortweg en voor het gemak in het vervolg aan te duiden met Rio, is, zo weten we hier wel ongeveer allemaal, de Braziliaanse stad bekend om het vermaarde strand van Copacabana en het minstens even bekende Carnaval van Rio. Ook het Christusbeeld (Cristo-Redentor = Christus – De verlosser), 30 meter hoog, “spanwijdte” tussen de vingertoppen 28 meter, gebouwd op de top van een berg (ruim 700 meter hoog) liggend in de stad- zal velen nog wel bekend in de oren klinken. Maar voor de meesten is het daar wel mee gedaan…
We hebben hier een stad Utrecht en een provincie Utrecht. Vergelijkbaar is de situatie daar: de stad Rio en het gewest Rio. De stad Rio is met zijn 1200 km2 alleen al nagenoeg zo groot als de hele provincie Utrecht (1450 km2) In die stad wonen ca 7 miljoen mensen. Het gewest Rio alleen is groter dan heel Nederland (resp 44000 km2 en 41000 km2) De totale bevolking van Rio als gewest en Nederland als land ligt niet zover uit elkaar: 12 miljoen tegen 16 miljoen.

Maar is Rio feitelijk wel één stad ? De stad ligt in een bergachtig gebied met bergketens waarop en waartussen de stad gebouwd is. De stadswijken hebben zo’n omvang dat er feitelijk sprake is van steden in de stad. Elk van die deelsteden heeft zoveel eigen voorzieningen dat zij als een eenheid binnen de stadsagglomeratie kunnen werken. Copacabana is bijvoorbeeld zo’n stadsdeel met 600.000 inwoners, de dichtsbevolkte stadswijk van Brazilië. Kent u of herinnert u zich de bossa-nova-song The girl from Ipanema, beroemd gemaakt door Tom Jobin ? Ipanema is samen met Leblon een andere nevenstad door een bergketen gescheiden van Copacabana en nog exclusiever ook !

Iemand vertrouwde ons voor het vertrek toe: “Sao Paulo (plaats van tussenlanding), is een lelijke stad. Nee, dan Rio, dát is een mooie stad!” Nu ik er enige tijd heb kunnen vertoeven zou ik hem willen vragen: “Ben je er wel geweest ?” Jazeker, de wijken die ik al noemde, samen met nog een paar kleinere de wijken die aan de stranden liggen en waar de grote hotels staan, waar het toerisme floreert, die zien er goed uit, hebben allure, kunnen zich zeker meten met soortgelijke voorzieningen elders zo zij zelf al niet toonaangevend zijn. En het centrum, met een overvloed aan wolkenkrabbers, het adminstratieve hart van de stad, mag ook gezien worden. Waarbij ik wel een kanttekening wil maken. Je vind daar oude bouwwerken, stammend uit vroeger eeuwen. Kerken, musea, overheidsgebouwen e.d. welke goed onderhouden en/of gerestaureerd zijn. Destijds domineerden zulke gebouwen de andere bebouwing in hun omgeving. Hun afmetingen en torens staken af bij de omgeving. Maar toen kwam de commercie en die maakte dat bijna alle bebouwing in het stadshart ten prooi viel aan projectontwikkelaars en speculanten. Hoge wolkenkrabbers, niet enkele maar tientallen en op zich zeker niet lelijk, overheersen het stadsbeeld. Nog hier en daar plaats latend voor een historisch bouwwerk. Dan zie je een kerktoren, die vroeger fier boven de omgeving uitpriemde, nu nog maar reiken tot nauwelijks de helft van die kolossen die hem omringen. Een beetje een zielige aanblik…. En dat is wat ik er op tegen heb om zulke stadscentra zonder meer mooi te noemen.

Daarmede heb ik hooguit een kwart van Rio gekwalificeerd. Over die andere 75% kan ik kort zijn: onordelijk, tot smerig aan toe, buitengewoon rommelig, zowel wat bouwsels betreft als wat allemaal op terreinen en straten ligt. Plaveisels die nauwelijks die naam verdienen vanwege de gaten en putten en lappendekens van asfalt. Stoepen die nog erger verminkt zijn of alleen bestaan uit een rand met puinverharding. Alles van oud ijzer, autowrakken en wat verder maar roesten kan ligt voor de kijk. Enige ordening in de bebouwing lijkt nooit te zijn nagestreefd, fatsoenlijk afgewerkt is bijna geen gebouw en onderhoud: ho maar! Het lijkt wel of leegstaande bedrijfspanden door de tand des tijds hun einde moeten vinden en dat kan lang duren….. De graffiti “siert” alle muren, tot aan de dakranden toe, ook al zijn ze 3 of meer lagen hoog. Hebben graffitispuiters dan ook ladders ? Wat nog wel in gebruik is, om te wonen, om te werken, om winkel in te houden: allemaal niks, niks en nog eens niks. De winkels, uitpuilend vol omdat ze zo klein zijn, je zou er nauwelijks in durven, laat staan iets kopen. Wat minstens ook zo storend overkomt zijn de vele kabels die zich in dikke trossen langs muren en palen door de wijk en tussen de panden heen slingeren. Bepaald niet fraai te noemen.

Nee, voor driekwart van Rio zou ik zeggen: een heeeeeeeele grote bulldozer er door heen met alleen bij uitzondering hier en daar wat laten staan en dan opnieuw beginnen en er iets fatsoenlijks voor terugzetten.

Dat is een hard oordeel voor zo’n groot gebied. Ik kan me niet voorstellen dat er in de “eerste wereld” waar ook een stad is die zo smerig is als dit Rio. Daarmede veroordeel ik Rio te veel. Rio is misschien nog wel heilig in vergelijking met andere steden in de “derde wereld”. Hoeveel steden met miljoenen inwoners zijn er niet buiten “onze” geciviliseerde wereld welke gedoemd zijn het domein te zijn waar al die mensen moeten leven ? Iemand zei me al: je zou eens moeten zien hoe steden in bijvoorbeeld India er uit zien!

Als je voor het eerst kennis maakt met zo’n leefsituatie besef je al gauw dat wij hier in Europa in bevoorrechte leefomgevingen vertoeven…