Dorp aan de rivier

[i]‘De Maas ligt langs dit dorp. Zij komt er naar toe gestroomd. Zij vloeit er vriendelijk langs. Zij buigt zich er weer vanaf. Zij ligt in de blanke boorden der verzandingen in hare bochten, in het fluweelen groen van vlak gevlijde uiterwaarden, tusschen de welige ruigten der grienden.’[/i] Mooi, die eerste zinnen uit het boek ‘Dorp aan de rivier’ van Antoon Coolen. En laat ik nou net een eerste druk gekocht hebben, helemaal mooi. Wat ook mooi is, is dat ik precies weet wat hij beschrijft. Ik woonde ook in een dorp aan de rivier.

Het boek gaat natuurlijk over Lith, een dijkdorp aan de Maas. Althans Coolen gebruikte dat dorp voor zijn roman. Zijn sfeerbeschrijvingen zijn de mijne. Ik ken Lith en de uiterwaarden, het lag niet ver van mijn dorp aan de Maas. De rivier was vriend en vijand van de mens, zoals veel dorpen aan een rivier weten. En er lagen heel veel dorpen in ons land aan een meanderend lint van water, dat soms verwerd tot een woeste en alles vernietigende stroom ijskoud water dat dood en verderf zaaide onder de bewoners en de veestapel. Dijken die braken en het land onder water zette. Arme sloebers die machteloos toezagen hoe hun schamele bezittingen door het Maaswater werden meegesleurd. Slechts de armen leefden op de dijken, de rijken leefden letterlijk op een hoogte. Verschil was er toen altijd. Maar diezelfde rivier gaf ook veel terug. Vruchtbare uiterwaarden voor in de lente en zomer. Nergens groeide het beter. De liefde van een mens levend aan een rivier was er een van liefde en haat.

Nederland is een land van dorpen die nu geen dorpen meer zijn, maar volgestampte buitenwijken. Dorpen, ze bestaan niet meer. Daar waar de dokter nog hoog in aanzien stond en naar zijn mening werd geluisterd. Dorpen waar de pastoor zo ongeveer de rechterhand van God was en de burgermeester natuurlijk God zelve. Net zo goed als het Hoofd van de school, een positie die aanzien gaf én een groot huis.
Ze bestaan niet meer. Voorgoed opgenomen in de Nederlandse geschiedenis. Alleen de verhalen leven voort aan de bar van het plaatselijke café, dat zoals altijd na de hoogmis volstroomt. Zeker op de kermisdagen. Langzaamaan verdwijnen al die oude verhalen en legendes. Als de laatste dorpeling zijn hemelreis begint zijn de dorpen voorgoed uitgestorven. Dorpsverhalen die eigenlijk niet mogen sterven, maar de tand des tijds vreet door. We wonen tegenwoordig niet meer in een dorp, maar buiten. Dorpelingen bestaan bijna niet meer, buitenmensen wel.

Maar wat is er mooier voor een kind dan wonen in een dorp aan een rivier. Weiland, uiterwaarden en natuurlijk de lieflijke rivier die zich als een zilveren stroom in haar bedding voortbeweegt naar heinde en verre. Naar plaatsen waarvan ik als kind alleen maar droomde. Een rivier die zich niets van de mens aantrekt en slechts doet wat zij belieft. Een stroom die geeft, maar ook neemt. Een watertje waar je verliefd op wordt. Liefde die je nooit voor een mens kunt voelen. Warmer, dieper en intenser. Een rivier grijpt je vast en laat je nooit meer los. En elke keer als mijn ogen de rivier volgen tot ze uit het zicht verdwijnt, smelt mijn hart. Nog zie ik me staan. Water dat over mijn kleine voeten golfde, de fiets in het gras. Stiekem, want aan de rivier mocht je niet komen van je moeder. Maar de Maas trok harder, ik moest er heen, straf of niet.

Ik woonde niet echt aan de Maas en moest er wel een kilometer voor fietsen. Het oude dorp lag in de grote oorlog zwaar onder vuur. Veel is er niet meer van over. Maar dorpelingen zitten niet bij de pakken neer en in de polder verrees een nieuw dorp. Voor de veiligheid maar wat verder van het water vandaan. Ach, het was de tijd dat de kerkklok nog als horloge diende, de tijd dat het voetbalterrein nog gewoon vrij toegankelijk was en waar we mochten voetballen op het trainingsveld, soms tot de enkels diep in de modder en waar de meester de fluit hanteerde. Een tijd waarin niemand het enige veld en dus hoofdveld betrad. Een tijd waarin vandalisme nog niet was uitgevonden. Een tijd waarin een slot op je fiets totaal overbodig was en een tijd dat je als kind veilig kon reizen in je eigen dorp.

Er waren geen speeltuintjes, maar wel uiterwaarden, veldjes en een grote polder, vrij toegankelijk. Vier jassen en een bal, meer hadden we niet nodig. Hoe mooi de voetbalkooien tegenwoordig ook zijn. We hadden niks nodig, alleen wat bomen en een boel fantasie. Het duurste wat we hadden was de vrijheid om te gaan en staan. Een rijkdom die er niet meer is. Kinderen veroorzaken overlast en geen vreugde meer. Een lach voor de een, is overlast voor de ander. Alles wat mooi en dierbaar is verdwijnt heel langzaam, maar wel onomkeerbaar. Ruimte hebben we nodig om te wonen en zo veranderen onze sociaal veilige dorpen in kleine onoverzichtelijke steden. Ook mijn uiterwaarden veranderen, maar toch heb ik ze aan mijn kinderen laten zien. Mijn speeltuin is iets wat zij niet begrijpen.

Heel soms verlang ik terug naar mijn dorp, om weer elke dag dat rondje te fietsen op de dijk. Altijd die zwaai naar de boer die langsreed. Even stoppen aan het water en mijmeren waar de boten heen gaan. Maar het is hetzelfde dorp dat ik zo vaak vervloekt heb. Die altijd durende verstikkende sociale controle. Waarom zou je wegrennen bij kattenkwaad als iedereen je aan je oren herkent. Nutteloos en vaak verstikkend. Ik wil die controle niet meer, ik wens mijn anonimiteit. Maar toch trekt de rivier nog steeds en misschien wel harder dan ooit. Iets dat waarschijnlijk nooit zal veranderen. De uiterwaarden en de rivier. Soms mis ik ze. Misschien een mooie plek voor mijn as, als het zover is.
Want dan ben ik er altijd.
Bij mijn rivier.
Mijn Maas.