Recht om niet te leven

Ze was pas drie jaar, Savanna uit Alphen aan den Rijn, toen zo anderhalf jaar geleden om het leven kwam. Gestikt in een washandje, door haar moeder in haar mond gestopt om haar stil te krijgen. In de korte drie jaar dat ze geleefd heeft, is ze altijd mishandeld en volgens haar moeder was het kind ongewenst, maar zoals altijd raak je wel eens zwanger als je het niet wilt maar toch het edele spel van liefde speelt. Mogelijk stierf de peuter mede door een combinatie van een verkoudheid en ondervoeding. De truc met het washandje had de moeder namelijk wel vaker gebruikt om het kind daarna ook vast te binden op bed. Net zoals de fatale keer.

Het psychiatrische rapport wees uit dat de moeder lijdt aan Borderline persoonlijkheidsstoornis. Met deze ziekte is het zwaar leven, mensen lijden aan stemmingswisselingen, woedeaanvallen, impulsiviteit en nog veel meer symptomen. Functioneren in de maatschappij is voor mannen en vrouwen met deze ziekte erg lastig, zo niet onmogelijk zonder goede begeleiding en ondersteuning. Voor deze vrouw was een kind opvoeden te moeilijk, onmogelijk zelfs. De driejarige was ondervoed, als ze al te eten kreeg was het onvoldoende en niet afgestemd op haar leeftijd, kreeg te weinig te drinken en werd mishandeld, fysiek en ook geestelijk. Niemand kan zich voorstellen wat voor leven dat is geweest. Het kind heeft nooit plezier gekend, gelachen of is gelukkig geweest. Alle hulp – die er in ruime mate was – kwam voor haar te laat.

Savanna. Ja, ik moet haar als voorbeeld nemen omdat ze in mijn stad woonde en ik er zijdelings mee te maken had. Weliswaar coverde mijn collega deze moord voor de krant en bleef ik gevrijwaard van de meeste ellende. Maar uit tweede hand waren de verhalen gruwelijk genoeg. En de Alphense peuter staat misschien symbool voor tientallen (en wie weet honderden) van soortgelijke gevallen in ons land. Want een feit is dat veel kinderen in ons land slachtoffer zijn van geweld binnen het gezin. Vaak is de vader de dader, maar Savanna liet zien dat er ook bij moeders veel mis kan zijn, al kreeg die enige hulp van haar vriend. Maar waarom nemen deze mensen kinderen als ze weten dat ze het niet aankunnen? Na de eerste koter weet je wel hoe het zit. Maar nee, in de meest problematische gezinnen vind je vaak de meeste kinderen. Ik kan dit niet staven met een verwijzing naar een onderzoek, maar durf het feit wel te poneren. Hoe dieper de ellende, hoe meer kinderen er komen en vaak van verschillende vaders. Misschien moet elke nieuwe liefde worden beloond met een baby. Hoe dan ook, bevorderlijk voor het welzijn van een kind lijkt het me niet.

Hoeveel kinderen worden er eigenlijk mishandeld in Nederland? Eén is teveel, daar is waarschijnlijk iedereen het over eens, maar de werkelijkheid laat anders zien. In Alphen aan den Rijn zijn er zo’n honderd (ongeveer één procent) van dit soort zwaar problematische gezinnen. Problemen met opgroeien en opvoeden, verslaving, criminaliteit, schulden, huisvesting, enzovoorts. Een klein rekensommetje laat zien dat het dus zeker vierhonderd mensen zijn, waarvan de helft kind en het lijdende voorwerp. Hoeveel juffen en meesters zien op het eind van de dag met pijn in hun hart kinderen naar huis gaan waarvan ze weten wat er thuis gebeurt, maar slechts machteloos kunnen toekijken en proberen het kind op school enigszins te helpen. Aangeven bij de politie die mensen, zult u zeggen. Geloof me dat gebeurt. Maar dan? Bijna alle gezinnen zitten al op de een of andere manier in het hulpverleningsproces – bij een of zelfs meerdere instanties – of zijn wachtende op noodzakelijke hulp. Want wachtlijsten werken hulp tegen, en verergeren, naar alle waarschijnlijkheid, de ellende. In de nota integraal jeugdbeleid van mijn stad staat letterlijk te lezen dat hulpverleners in deze specifieke gezinssituaties tegen de grenzen aanlopen van hun organisaties. Anders gezegd: ze staan met hun handen in het haar.

Dit wetende en vrij te vertalen naar een grotere stad, waar de problemen (zeker qua aantal) groter zijn, is het dan gek om paal en perk te stellen aan mensen om kinderen te krijgen, als ze niet in staat zijn een kind een normaal en fatsoenlijk leven te geven? Jawel, ook ik was geschokt door het voorstel van de Rotterdamse wethouder Van den Anker. Het Derde Rijk spookte ook door mijn hoofd. Privacy ook. Wie maakt er verdomme uit wie een abortus wil of neemt. In Nederland beslist de vrouw daarover, het is haar buik. Anticonceptie bepalen we zelf wel, daar hebben we geen overheid voor nodig. Daar mag je niet aankomen. Maar nu het even geprutteld heeft, moet ik een nuance aanbrengen. Niet dat ik ineens voor deze voorstellen ben, maar erover nadenken moeten we zeker. Wat heeft een kind voor leven in een uitzichtloze situatie? Kan iemand mij dat vertellen? Van den Anker bracht het allemaal kort door de bocht naar buiten, maar het feit dat ze er over nadenkt, maakt haar niet tot een Nazi-beul. Niet als we er eerlijk over nadenken en de feiten een kans geven. Wie werkelijk weet wat er zich allemaal afspeelt binnen een flink aantal gezinnen in ons land, weet dat er iets moet gebeuren. Kinderen worden te vaak het slachtoffer en als het tegenzit met dodelijke afloop. Een kind heeft toch ook rechten? Al was het alleen maar op een gelukkig en zorgeloos leven. Om te lachen, te spelen en plezier te hebben. Op leren lopen en lezen, recht op onderwijs en op vriendjes en verjaardagfeestjes met taart en spelletjes. Een kind mag niet lijden onder de onmacht van ouders die te ziek zijn of simpelweg niet in staat zijn een kind op te voeden. Hoe we dit moeten uitvoeren is mij op dit moment een brug te ver. Maar erover nadenken moeten we zeker.

Als ik weer even terugkeer naar het meisje van drie, Savanna. Er zijn dagen dan probeer ik me haar leven voor te stellen. Heeft ze ooit gelachen of ooit wel eens een gevoel van geluk gehad. Ik denk het eerlijk gezegd niet. Als ik heel diep binnen in mijn hart kijk durf ik me de vraag te stellen of het niet beter was geweest als Savanna nooit had geleefd. En eerlijk gezegd weet ik het antwoord ook.