Het Darwin Dilemma (2)

‘Het meest fascinerende op deze oude landkaart, die opdook in 1513, is het werelddeel Antarctica. De kustlijnen van het land dat twee kilometer onder het ijs verborgen ligt, zijn namelijk zeer nauwkeurig ingetekend. Dat impliceert dat het land in kaart werd gebracht vóórdat het continent door een dikke laag ijs werd bedekt. Dat is opzienbarend omdat de Zuidpool voor de laatste keer ijsvrij was in de periode van 13.000 tot 4.000 voor Christus. Volgens de huidige wetenschappelijke inzichten bestond er in die tijd nog geen hoogontwikkelde samenleving die de geografische en cartografische kennis had om Antarctica zo gedetailleerd in kaart te brengen. Het is een groot mysterie hoe deze kaart tot stand is gekomen, want volgens de gangbare opvattingen kan hij helemaal niet bestaan.’
Mark Enquist liet een stilte vallen en keek de zaal in om de reactie op zijn woorden te peilen. Het grote auditorium van het British Museum was tot de laatste stoel bezet met wetenschappers, journalisten en andere genodigden. Er ontstond geroezemoes en de mensen keken verbaasd naar een metershoge projectie van de oude landkaart op de muur achter de spreker.
Enquist was hoogleraar antropologie aan het Birkbeck College van de universiteit van Londen. Oude beschavingen waren zijn specialisatie. Hij genoot in het academische wereldje een redelijke bekendheid omdat hij de gave had de doorgaans moeilijk toegankelijke onderwerpen zodanig te brengen dat ze een breed publiek aanspraken. Hij vond dat wetenschap niet beperkt moest blijven tot collegezalen en vakbladen. Dat was hetzelfde als een Rembrandt die bij hele rijke mensen thuis hing. Daar had niemand wat aan. Mooie kunstwerken hoorden in een museum.
Omdat hij een begaafd spreker was, werd hij regelmatig gevraagd voor lezingen en congressen. De laatste tijd werd hij ook steeds vaker uitgenodigd om presentaties te verzorgen voor bedrijven en instellingen die niets met de wetenschappelijke wereld van onderzoek en colleges te maken hadden. Dit leverde hem onder zijn collega’s wel eens de bijnaam professor Schnabbel op, maar dat deerde Enquist niet. De oude beschavingen die hij bestudeerde lagen veelal buiten Europa, dus hij kon de bijverdiensten goed gebruiken om zijn studiereizen te bekostigen. Op dat soort uitgaven was zijn hooglerarensalaris niet berekend. Maar wat hij belangrijker vond was dat hij tijdens dit soort presentaties zijn passie kon uitdragen en zoveel mogelijk mensen deelgenoot kon maken van de erfenissen uit de oudheid.
Toen hij enkele maanden geleden een invitatie van het museum ontving om een lezing te geven op een conferentie over het Ottomaanse Rijk, hoefde hij geen seconde na te denken over een onderwerp. Deze uitnodiging kwam precies op het goede moment. Eigenlijk had het Ottomaanse Rijk maar zijdelings te maken met zijn onderwerp, maar Enquist vond het een mooie gelegenheid om naar buiten te treden met de resultaten van het onderzoek waarmee hij zich het afgelopen jaar had beziggehouden.
De landkaart die hij op dit moment aan het publiek toonde stond bekend als de kaart van Piri Reis. Deze beroemde admiraal diende in de zestiende eeuw in de Ottomaanse marine en had zijn kaart in 1513 in Constantinopel getekend op gazellehuid. Naast de noordkust van Antarctica waren ook de oostkust van Zuid-Amerika en de westkust van Afrika afgebeeld, maar het ging om de Zuidpool. Op zich was het al opmerkelijk dat iemand in 1513 een kaart had getekend waarop een continent stond dat pas 300 jaar later ontdekt zou worden, maar het meest intrigerend was dat de ingetekende kustlijn van Antarctica al minimaal zesduizend jaar schuilging onder een dikke laag ijs. Tegenwoordig kon het land onder het ijs van Antarctica in kaart worden gebracht met behulp van radar en satellieten, maar hoe deden ze dat toen?

Fragment uit “Het Darwin Dilemma” van Han Thomas.