Zand erover

De frêle hand van mijn moeder ligt in de mijne. Alsof een mol gangen in haar gestel graaft, verdwijnen de blauw geaderde lijnen onder haar nachthemd om in haar hals en gezicht weer op te duikelen. Hier en daar ontspruit een dikke hoop, gevormd door een moedervlek of gesprongen ader.
Ze kreunt wat, en fluistert: ‘Vergeef me. Zand erover, dan kan ik verder.’ Er gaat een schok door mijn lijf en automatisch trekken mijn handen zich terug. Haar woorden schieten door mijn hoofd en maken kortsluiting. De flitsen die ontstaan trekken ruw een lade open die ik lang geleden heb gesloten. Alles valt eruit, en ik raap het weer bij elkaar.

Dat mijn geboorte mijn fout is, en die van de dokter, daar was ik snel achter. Na het koningskoppel, bestaande uit een jongetje en een meisje, liet mijn moeder een spiraal inbrengen. Helaas voor hen zwom ik door dat wokkeltje heen en werd ik een paar maanden later ongewenst op Moeder Aarde gelanceerd. Als klein kind heb ik dat ‘ongelukje’ vaak moeten aanhoren. ‘Máár we houden wel van je, hoor’.

De twee oudsten kregen een compleet andere jeugd dan ik. Mijn broer uitte al jong zijn voorkeur voor de kleur roze. Van mama mocht hij alles. Haar hoge hakken stonden hem schattig en papa’s scheermesje leende hij zodra de eerste haren op zijn benen groeiden. En niet alleen daar.
Ik herinner mij nog een knallende ruzie die tot gevolg had dat hij met Kerst en verjaardagen niet werd uitgenodigd. Maar op een dag kwam ik uit school, en ineens zat hij er weer alsof er nooit iets was gebeurd. Ik vroeg mijn moeder ernaar. ‘Oh, niets aan de hand. Zand erover, en weer door’, zei ze terwijl haar handen een veegbeweging maakten. Zo ging dat. Zand erover, en weer door.

Mijn zus was het vaderskindje dat zich meer als jongetje gedroeg. Stoer, met een knalblauwe overall en klompen. Samen met pap kon zij urenlang rommelen in de moestuin achter ons huis. Op zaterdagmorgen fietsten zij steevast naar de markt. Dan namen zij een doos met vier tompouces of moorkoppen mee.

En ik? Ik was een geval apart. Weer of geen weer; elke zaterdagmorgen werd ik heel vroeg naar een visvriend van mijn vader in Scheveningen gebracht. ‘De dokter zegt dat de lucht je goed zal doen’, zei mijn moeder. Dit was vreemd, want de enige keer dat ik de dokter had bezocht, was om een ingegroeide nagel te behandelen. Hij heeft niet gerept over ‘Scheveningen’ of ‘frisse lucht’.
Maar daar ging ik dan van mijn achtste tot mijn elfde jaar. En met één gulden vijftig voor de terugreis op zak wachtte ik tot alle negen uren door de grote wijzers van de klok waren weggetikt.

De vriend van mijn vader wilde dat ik hem oom Piet noemde. Vreselijk vond ik het om zijn stoppelbaard te moeten kussen wanneer ik kwam en ging. Hij wist dat, en maakte het altijd nog erger door mij met zijn sterk stinkende handen dicht tegen zich aan te trekken en zijn vieze adem aan mijn gezicht te laten plakken. Het leek elke keer langer te duren en soms was ik bang dat hij mij nooit meer zou loslaten. Hij deed wel meer vreemde dingen, die oom Piet, en ik probeerde niet te kijken.

Maar dan eindelijk, rammelend van de honger, mocht ik naar huis. Het eerste wat ik zag was een lege doos en papiertjes met de naam van de bakker erop. Mijn moeder ving mijn blik.
‘Wie er niet is, krijgt niets. Inhalen doen we hier niet. Dat hoort niet. Wij hebben een heerlijke dag gehad, en hee kijk niet zo sip, want je bent heus niets tekortgekomen, hè.’

Blij met de aandacht stak ik enthousiast van wal. Over oom Piet, met zijn broek op de hielen. Nou mama zó gek, want hij stond niet te plassen maar met één hand heel hard te krabbelen. Kijk, zó!
Achter mij klonk een doodskreet. Precies op het moment dat mijn vader Knuffel, onze kat, naar mijn hoofd slingerde, keek ik om. Knuffel belandde met zijn uitgeklapte nagels midden in mijn gezicht, om met een harde bons op de grond te kwakken. Doodsbang en met zere wangen van de krassen vluchtte ik naar mijn moeder.
‘Ongelukje, kan gebeuren. Kom, we pakken een beetje Sterilon. Even doorbijten want het prikt. Zo. Zand erover, en weer door,’ en ter bevestiging kreeg ik een vluchtige kus op mijn kruin.

Dit ging jaren zo door. Wanneer je in ons gezin iets wilde uitpraten, werd dat afgedaan als ‘oude koeien uit de sloot halen’. Spiegels hingen er dan ook puur en alleen voor de sier, of hooguit om oppervlakkig een uiterlijke reflectie te bewonderen.

Al puberend kon mijn zus niet kiezen tussen alle jongens die haar aanbeden. Zij probeerde ze dus allemaal; sommigen meermaals. Aan de pil mocht ze niet – dat was immers voor ordinaire snollen. Op haar zeventiende raakte zij zwanger, en haar bastaardzoon was bij mijn ouders niet welkom. Zij brak met het hele gezin en vertrok met haar zoontje naar Frankrijk om als schoonmaakster in een chambre d’hôte te werken.

Mijn broer werd straalverliefd en kreeg een serieuze relatie met een grote, pikzwarte meneer. Hij was altijd al kleurrijk, die broer van mij en droeg als kleine jongen regelmatig roze en zwart. Toen hij die combinatie ook in zijn armen en bed kreeg, was dat de druppel voor mijn vader. De homoseksualiteit had moeten overwaaien en pap vond het dan ook zéér merkwaardig dat dit niet het geval was. De grote, pikzwarte heer in het leven van mijn broer deed voor hem de deur dicht. Letterlijk.

‘Het moet niet gekker worden!’, riep ik. ‘Hoe kun je in Godsnaam voorwaardelijk van je kinderen houden?’ Het vernietigende antwoord van mijn vader volgde, maar miste zijn doel. Hij pakte de inmiddels hoogbejaarde Knuffel, smeet hem in mijn richting maar in plaats van mij te raken, vloog het arme dier door de ruiten van de schuifdeuren. Het kostte Knuffeltje letterlijk de kop – een glasscherf in zijn strot werd hem fataal. Nooit zal ik vergeten hoe hij in paniek en onder luid gegorgel in zijn eigen bloed lag te stikken. En uiteraard kreeg ik de schuld, want was ík er niet geweest, dan had Knuffel nog geleefd.

Net zoals de ruiten van de schuifdeur, lag ook ons gezin aan diggelen. Het zand was op, ik was op en kon het niet meer verdragen. Kort nadat mijn broer het huis moest verlaten, vertrok ik vrijwillig. Ik logeerde hier en daar en woonde een paar keer samen met wat vriendjes. Door vallen en opstaan maakte ik kennis met veel meer dan ‘zand erover, en weer door’. Ik leerde over mannen met kriebeljeuk, het bakken van zoete broodjes, inhalen en delen.

In de lente en herfst bezocht ik steevast tante Som, de zus van mijn vader. Over ons gezin spraken wij niet. Wijze tante Som wist genoeg, en zei dat iedereen recht heeft op een eigen laatje. Via tante Som bleef ik in elk geval op de hoogte van het reilen en zeilen van mijn ouders. Want wat er ook gebeurde: zij zouden nooit mijn ex worden.
Zo vernam ik dat mijn vader in 2008 overleed aan een hartaanval. Een uitvaart was er niet – hij liet zijn lichaam na aan de wetenschap. Kort na paps overlijden begon mijn moeder te kwakkelen met haar gezondheid. Ook zij kreeg het aan haar hart, gevolgd door een gebroken heup en de ongemakken van een verpleeghuis, doorligwonden, infecties, ziekenhuisbacteriën, noem maar op. Sindsdien heb ik veelvuldig contact met mijn tante.
Vanmorgen belde tante Som dat mijn moeder stervende is en mij wil zien.

En nu zit ik hier, aan het sterfbed van mijn moeder. Ik draai het licht wat hoger. De flitsen nemen af. Ik neem haar vingers tussen mijn handen, kruip iets dichter naar haar toe. Ze kreunt iets onverstaanbaars. Heeft ze toch van mij gehouden? Smeekt ze om vergeving? Ze hapt naar adem en knijpt verbazingwekkend hard in mijn handen. En dan sist ze haar laatste eis in mijn oor. Geen wens, nee een eis. ‘Ik wil geen begrafenis maar een crematie!’ Hoopvol kijkt ze mij aan. Mijn glimlach stelt haar zichtbaar gerust.

‘Mam, mag ik je kussen?’
‘T-t-uurlijk kind, ei-eindelijk verzoening! Weet je hoe ik… hoe z-zwaar… ik…?’
Ik ruk haar hoofdkussen onder haar hoofd weg. Terwijl ik haar gezicht er zachtjes ermee afdek, bezweer ik: ‘een crematie, nee. Ik laat je begraven. In stijl. Zand erover! Dan kan ik weer door’.
De klemtoon wordt via mijn woorden vertaald naar mijn handen, het kussen, en uiteindelijk naar haar gezicht.